Prawa czy lewa, a może skrzyżowana? Kilka słów o lateralizacji

Lateralizacja  to najprościej mówiąc skłonność do wybieranie i używania jednej ręki, nogi, oka i ucha do spełniania określonych funkcji. Za określoną stronę odpowiedzialna jest przeciwległa półkula mózgu i to ona koordynuje w efekcie pracę całego ciała.

Pamiętajmy, że zarówno lateralizacja prawostronna, jak i lewostronna jest normą. Zmuszanie dziecka do zmiany zwłaszcza dominującej ręki może mieć nieodwracalne skutki w jego funkcjonowaniu i zaburzać dalszy rozwój. Co więcej naukowo udowodniono, że nigdy nie uda nam się skutecznie „przestawić” dziecka na prawą stronę, ponieważ stronność uwarunkowana jest genetycznie. Jedyne co możemy uzyskać to umiejętność posługiwania się obiema rękami w podobnym stopniu, co (jak wiele osób wciąż myśli) nie jest efektem pożądanym i prowadzi do zaburzeń w kształtowaniu się przewagi lewej półkuli mózgu w funkcjach mowy. Bardziej korzystna dla naszego mózgu jest bowiem określona lateralizacja (prawo- lub lewostronna czy też skrzyżowana) niż oburęczność.

Najnowsze badania neurobiologów oraz genetyków wykazały, iż osoby praworęczne mają większą preferencję do posługiwania się prawą ręką niż osoby leworęczne do posługiwania się lewą.
Dlatego dość powszechnym zjawiskiem u osób genetycznie leworęcznych jest oburęczność, gdyż posługują się one obiema rękami z podobną sprawnością, co w konsekwencji zaburzać może przewagę lewej półkuli mózgu w funkcjach mowy.

Diagnostyczne badanie lateralizacji przeprowadza się zwykle w okolicach 3. roku życia, wówczas można zaobserwować dość wyraźne preferencje dziecka w wyborze dominującej strony np. podczas manipulowania przedmiotami, wchodzenia po schodach, pokazywania palcem itp. (chociaż prawda jest taka, że właściwa lateralizacja kształtuje się nieco dłużej, bo nawet do 6\7roku życia). Dla nas to nie przeszkoda, bo jeśli widzimy u dziecka problem z wyborem ręki albo zauważymy już na tak wczesnym etapie symptomy lateralizacji skrzyżowanej możemy z maluchem ćwiczyć i wspierać go w wyborze oraz treningu dominującej strony ciała.

Najlepsze efekty daje badanie spontaniczne, niekontrolowane, dlatego też warto obserwować dziecko podczas zabawy i wykonywania różnych czynności, nawet tych najprostszych jak gaszenie światła czy otwieranie drzwi lub takowe zabawy samemu aranżować. Wyniki pozwolą stwierdzić czy lateralizacja dziecka jest:

Prawostronna – gdy wybiera konsekwentnie prawą rękę, nogę, ucho i oko
Lewostronna – gdy wybiera konsekwenie lewą rękę, nogę, ucho i oko
Skrzyżowana – gdy wybiera konsekwentnie przeciwne strony ciała (np. lewe oko, prawą rękę)
Nieustalona – gdy wybiera rękę, nogę, ucho, oko całkowicie przypadkowo i/lub naprzemiennie

Najczęściej trudności funkcjonalne pojawiają się, gdy lateralizacja dziecka jest skrzyżowana i dominuje np. prawa ręka, ale lewe oko albo prawa ręka i lewe ucho. Problemy pojawić mogą się też gdy dziecko zbyt długo manipuluje obiema rączkami w równym stopniu. Wynika to oczywiście z naszej fizjonomii, bo u osób praworęcznych mózg jest nieco bardziej asymetryczny, obie półkule bardziej różnią się od siebie budową i niektórymi funkcjami niż u osób leworęcznych.

Dziecko ze skrzyżowaną lateralizacją może (nie jest to regułą, ale większym prawdopodobieństwem) mieć ogólne kłopoty z manipulacją i koordynacją wzrokowo-ruchową podczas wykonywania podstawowych czynności, może przejawiać kłopoty z orientacją w schemacie własnego ciała i otaczającej przestrzeni. Później mogą pojawić się także trudności z prawidłową artykulacją dźwięków, przestawianiem sylab w wyrazach i zdaniach, zniekształcaniem liter, zacinaniem się, płynnością mowy itp. W czasie nauki szkolnej zauważymy np. trudności z przyswajaniem liter, głoskowaniem, zaburzenia słuchu fonemowego, wolne tempo czytania i pisania, mylenie liter i cyfr podobnych kształtem, brak znaków interpunkcyjnych, trudności z zaplanowaniem przestrzeni na kartce itd.
Dzieci te często wykazują także problemy z koncentracją, skupieniem uwagi na tekstach czytanych i słuchanych, mają kłopoty z pamięcią. Często uchodzą za niegrzeczne, nieposłuszne, złośliwe, a one po prostu mają kłopot ze zrozumieniem i przetworzeniem komunikatu, zapamiętaniem kolejności poleceń, wykonaniem kilku zadań następujących po sobie czy z dokonaniem wyboru np. zasad ortograficznych.
To wszystko może mieć podłoże właśnie w skrzyżowanej lateralizacji.

Dlatego dzieci z nieustaloną oraz skrzyżowaną lateralizacją już od najmłodszych lat wymagają systematycznych ćwiczeń wpierających koordynację wzrokowo – ruchową, analizę i syntezę wzrokową, porządkowanie świata od lewej do prawej zgodnie z kierunkiem czytania, a także ćwiczeń sekwencji ruchowych, wzrokowych i słuchowych oraz ćwiczenia pamięci symultanicznej i sekwencyjnej, by usprawnić pracę mózgu i spokojnie, bez większych przeszkód się rozwijać.

Jak i co możecie ćwiczyć?  Pamiętajcie, że to tylko bardzo bardzo bardzo niewielka część ćwiczeń jakie możecie wykonywać w domu, bez ogromnych nakładów finansowych i specjalistycznego sprzętu. W każdej, codziennej czynności da się znaleźć wymiar „terapeutyczny” 🙂

Orientacja w schemacie własnego ciała
– zabawy ruchowe związane z pokazywaniem lewej ręki, prawej ręki, lewej nogi, prawej nogi w różnych sekwencjach i różnych konfiguracjach na sobie, na drugiej osobie, na zabawkach
– dotykanie naprzemienne różnych części ciała w prostych sekwencjach np. lewe oko, prawa noga itd.
– ćwiczenia równoważne np. chodzenie po ławeczce, krawężniku, chodzenie po liniach  prostych, krzywych, łamanych, chodzenie po sznurku, skakance, taśmie itd.
– poruszanie się w różnych kierunkach według instrukcji np. strzałek lub obrazków rozłożonych na podłodze, schematów, poleceń słownych (np. dwa kroki w przód, jeden w lewo itd.)
– naśladowanie ruchów drugiej osoby w odbiciu lustrzanym, tyłem, bokiem oraz w innych układach przestrzennych
– naśladowanie i odtwarzanie rytmu wystukiwanego bądź wyklaskiwanego z użyciem częściami ciała, instrumentów, ale zgodnie z podanym schematem

Percepcja wzrokowa
– składanie obrazów z części (puzzle pionowe, poziome i skośne)
– wyszukiwanie różnic między podobnymi obrazkami bądź układami przestrzennymi
– układanki lewopółkulowe w różnych formach i przestrzeniach
–  wybieranie ze zbioru i dobieranie identycznych obrazków
– odtwarzanie układów przestrzennych na podstawie wzoru
– układanie wzorów z zapałek, patyczków, pomponów, klocków itd.
– rozpoznawanie i kategoryzowanie figur, obrazków, zabawek według wielkości, koloru, kształtu itp.
– wyszukiwanie szczegółów na ilustracjach, odnajdywanie małych elementów w książeczkach
– wyszukiwanie takich samych bądź różnych liter, cyfr, symboli

Koordynacja wzrokowo – ruchowa
– malowanie kredą, rękami, pędzlem na dużych arkuszach papieru bądź dużych powierzchniach
– wypełnianie plasteliną, farbami, masą plastyczną kształtów i konturów
– rysowanie, odrysowywanie, kalkowanie
– przypinanie i odpinanie klamerek różnej wielkości
– łączenie punktów, rysowanie po śladzie, rysowanie w konturach itp.
– malowanie i uzupełnianie symboli, schematów według wzoru
– kreślenie ruchów kolistych w powietrzu: koła, kwadraty, łuki, leniwe ósemki, linie poziome, pionowe, ukośne itp.
– rzucanie do celu, zwijanie i rozwijanie liny, pokonywanie toru przeszkód
– kreślenie kształtów rękami w mące, piasku, wodzie, na dywanie
– wydzieranki, stepmlowanki, przewlekanki, wystukiwanki itp.
– mycie naczyń, kubków słoików, wycieranie papierowym ręcznikiem
– zamiatanie śmieci, mycie szyb, odkurzanie, zbieranie zabawek do pudelka