Jąkanie. Analiza procesu komunikacji słownej.

Jąkanie – z perspektywy logopedycznej – charakteryzujące się hamowaniem i przerywaniem artykulacji, obejmując wielopostaciowe zaburzenia płynnej mowy przez spastyczne ruchy mięśni artykulacyjnych, fonacyjnych i oddechowych. Jest to swego rodzaju rozpad koordynacji wszystkich ruchów biorących udział w mowie tj. czynności oddechowych, artykulacyjnych, fonacyjnych, mimicznych i gestykulacyjnych.

Do tej pory badania dotyczące specyfiki tego zaburzenia oscylowały wokół czynników patogennych prowadzących do występowania niepłynności mowy, mniej uwagi poświęcano natomiast przyczynom. Z biegiem lat wraz z rozwojem techniki mikoobrazowania genetycznego wiele teorii dotyczących działania i funkcjonowania naszego mózgu uległo przedawnieniu, co z kolei przyczyniło się do zupełnie nowego spojrzenia na istotę jąkania jako takiego i pozwoliło przybliżyć nam sposób funkcjonowania osób dotkniętych różnego typu zaburzeniami mowy.

Ze wstępu:
” … dzięki podejściu procesowemu łatwiej jest wyjaśnić istotę jąkania, łatwiej zrozumieć to, że pojawia się i znika, występuje w jednych sytuacjach, a nie jest obserwowane w drugich, ma miejsce w wypowiedziach skierowanych do jednych osób, a nie ujawnia się w rozmowie z innymi. Można więc zgodzić się, że w przypadku jąkania mamy do czynienia z zaburzeniem o szerszym zakresie, obejmującym komunikację interpersonalną oraz stanowiącym poważną barierę w porozumiewaniu się”.

Książka Jąkanie. Analiza procesu komunikacji słownej autorstwa Jolanty Góral-Półroli stanowi kolejny ważny krok w przybliżeniu dokładnej specyfiki zaburzeń płynności mówienia, nie tylko pod kątem objawów i przyczyn, ale przede wszystkim z perspektywy osoby jąkającej się aktywnie uczestniczącej w procesie komunikacji.
W dotychczasowych publikacjach nie znajdziemy zbyt wielu informacji na temat zaburzeń płynności mowy podczas dialogu oraz swobodnej wypowiedzi kierowanej do drugiego człowieka, nie jesteśmy też w stanie określić specyficznych reakcji osoby jąkającej się i jej płynnie mówiącego rozmówcy podczas prowadzonej konwersacji. Braki te w dużej mierze uzupełniają badania oraz analizy wyników przedstawione w części metodologicznej niniejszej publikacji.

Książka podzielona jest na 7 współgrających ze sobą rozdziałów. Wychodząc od rozważań teoretycznych na temat aktów mowy, dialogu i rozmowy w ujęciu komunikatywnym, z uwzględnieniem negatywnych czynników i barier jakie towarzyszyć mogą aktom komunikacyjnym; poprzez istotę jąkania z perspektywy specjalistów różnych dziedzin (logopedii, foniatrii, neurologii, psychologii, psychiatrii), która pozwala traktować niepłynność mówienia jako objaw bardziej złożonych zaburzeń mowy, u podstaw których m.in. leży zmienne, fazowe napięcie mięśniowe czy patogenne czynniki psychiczne; aż po metodologię i przebieg badań własnych uwzględniające różne typy dialogów prowadzonych przez osoby jąkające się wraz z obszerną interpretacją wyników oraz wniosków natury badawczej i aplikacyjnej.

Z recenzji G.Krasowicz-Kupis:
„Książka jest poświęcona tematyce komunikacji słownej osób jąkających się, analizowanej z perspektywy lingwistycznej (w tym neurologopedycznej) oraz perspektywy nauk społecznych – psychologii i pedagogiki. Zaprezentowane badania mają nowatorski charakter, nie tylko dla polskich badaczy jąkania. Analiza naturalnych sytuacji komunikacyjnych oraz istotnych uwarunkowań tej komunikacji, a także sformułowane wnioski wnoszą ważny wkład w teorię i praktykę terapii jąkania”.

Spis treści

Wprowadzenie

Rozdział 1
Rozmowa jako podstawowa forma komunikacji słownej  
1.1. Definicja rozmowy
1.2. Rozmowa w ujęciu językoznawczym
1.2.1. Interakcyjna i hierarchiczna organizacja dialogu
1.2.2. Akt mowy
1.2.2.1. Akt mowy a komunikowanie się
1.3. Rozmowa w ujęciu komunikacyjnym
1.3.1. Styl komunikowania się
1.3.2. Konwersacja jako typowe użycie języka
1.3.3. Efektywność komunikowania się
1.4. Rozmowa w działaniach pomocowych (w diagnozie i terapii)
1.5. Podsumowanie

Rozdział 2
Istota jąkania    
2.1. Główne modele jąkania przedstawione w literaturze
2.1.1. Jąkanie jako zaburzenie systemu fonologicznego
2.1.2. Jąkanie jako nerwica mowy
2.1.3. Jąkanie jako zaburzenie płynności mówienia
2.1.4. Jąkanie jako zaburzenie psychosomatyczne
2.2. Jąkanie jako zaburzenie rozmowy
2.2.1. Stres komunikacyjny
2.2.2. Jąkanie jako bariera komunikacyjna
2.3. Mikrogenetyczna teoria formowania się objawu a zaburzenie płynności mówienia
2.3.1. Morfogeneza
2.3.2. Parcelacja
2.3.3. Heterochronia
2.4. Istota jąkania w ujęciu autorskim
2.5. Podsumowanie

Rozdział 3
Metodologia badań własnych 
3.1. Problematyka badawcza
3.2. Cel badań i pytania badawcze
3.3. Charakterystyka badanych osób
3.4. Metody badań
3.4.1. Wywiad
3.4.2. Analiza dokumentacji
3.4.3. Analiza próbek mowy
3.4.4. Skala Samooceny Jąkania
3.4.5. Skala Komunikacji Interpersonalnej
3.4.6. Metody obliczeń statystycznych
3.5. Procedura badań

Rozdział 4
Osoba jąkająca się w procesie komunikacji słownej – wyniki badań własnych  
4.1. Rozmowa osoby jąkającej się z partnerem komunikacyjnym
4.1.1. Charakterystyka materiału badań
4.1.2. Rozmowa na dowolny temat
4.1.2.1. Wkład komunikacyjny i natężenie niepłynności mówienia
4.1.2.2. Tematyka rozmów
4.1.2.3. Akty mowy
4.1.2.4. Podsumowanie
4.1.3. Rozmowa na temat jąkania
4.1.3.1. Wkład komunikacyjny i natężenie niepłynności mówienia
4.1.3.2. Treść rozmów
4.1.3.3. Akty mowy
4.1.3.4. Podsumowanie
4.1.4. Rozmowa na dowolny temat i na temat jąkania – analiza porównawcza
4.1.4.1. Natężenie niepłynności mówienia
4.1.4.2. Wkład komunikacyjny osób jąkających się
4.1.4.3. Akty mowy użyte w rozmowie na dowolny temat i na temat jąkania
4.1.5. Organizacja dialogów
4.2. Styl komunikacji interpersonalnej badanych osób jąkających się i samoocena jąkania
4.2.1. Zachowania komunikacyjne deklarowane
przez badane osoby jąkające się
4.2.2. Samoocena jąkania
4.2.3. Samoocena jąkania a styl komunikacji interpersonalnej
4.2.4. Podsumowanie

Rozdział 5
Osoba jąkająca się w procesie komunikacji słownej: omówienie wyników badań własnych 
5.1. Natężenie niepłynności mówienia
5.2. Wkład komunikacyjny
5.3. Wkład komunikacyjny a nasilenie niepłynności mówienia
5.4. Rozmowy na dowolny temat: treść rozmów, akty mowy, struktura
5.5. Rozmowy na temat jąkania: treść rozmów, akty mowy, struktura
5.6. Styl komunikacji interpersonalnej osób jąkających się i jego uwarunkowania

Rozdział 6
Dyskusja: procesowe podejście do jąkania 
6.1. Hipoteza neurorozwojowa
6.2. Nakładanie się objawów
6.3. Wkład komunikacyjny a niepłynność mówienia
6.4. Monitorowanie wypowiedzi
6.5. Przeblokowanie połączeń neuronalnych

Rozdział 7
Wnioski i kierunki dalszych badań 
7.1. Wnioski natury badawczej
7.2. Wnioski natury aplikacyjnej: mikrogenetyczny model jąkania

Piśmiennictwo
Wykaz użytych skrótów i oznaczeń
Aneks